De GOW! Proeftuin

Wijk voor wijk een duurzamere wereld

Concrete, uitvoerbare plannen bedenken om complete wijken van het aardgas af te halen en bedrijven ruimte te bieden voor duurzame en circulaire innovaties. Dat is in een notendop het uitgangspunt van de GOW! Proeftuin. Van Wijnen Noord bedacht het initiatief. Inmiddels zijn er al vele partijen in Noord-Nederland aangehaakt.

Als samenleving staan we voor een grote uitdaging: het verduurzamen van de gebouwde omgeving. Een behoorlijke klus. In 2050 moeten in Nederland maar liefst 7 miljoen woningen van het aardgas af zijn. In 2030, over minder dan 10 jaar dus, moeten de eerste anderhalf miljoen woningen al zijn verduurzaamd. De verduurzaming van gebouwen gebeurt wijk voor wijk, waarbij gemeenten en woningcorporaties een regisseursrol hebben.

Open innovatie-omgeving

Als een van de marktleiders in de bouw kijken wij niet toe, maar nemen wij onze verantwoordelijkheid. Want ook wij hebben duurzaamheidsambities. Met het oog op de generaties na ons, bouwen we aan schone, duurzame en fijne plekken voor iedereen. Toekomstbestendige leefomgevingen zonder houdbaarheidsdatum.

Dat de verduurzaming van de gebouwde omgeving moet versnellen, is duidelijk. Daarom nam Van Wijnen in 2021 het initiatief voor de GOW! Proeftuin: een noordelijke, open innovatie-omgeving waarin we samen met diverse MKB-partners meedenken met gemeenten, woningcorporaties en energiecoöperaties. GOW staat voor Gebouwde Omgeving op Wijkniveau. Centraal in de GOW! Proeftuin staat de vraag hoe we samen innovatieve manieren kunnen bedenken om complete wijken te verduurzamen. Het doel is om met de betrokken partijen tot concrete en uitvoerbare wijkplannen te komen.

Vruchtbaar klimaat

Met deze wijkaanpak faciliteert Van Wijnen voor het MKB een vruchtbaar klimaat voor innovaties. Het idee van de GOW! Proeftuin was daarom goed voor een gezamenlijke subsidie van 1 miljoen euro van het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN) en de provincie Fryslân. Van Wijnen Noord vroeg WDW, haar dochteronderneming met veel ervaring in de integrale wijkaanpak, om de subsidielijn uit te werken.

Focus op complete wijken

Een proeftuin op zich is natuurlijk niet nieuw. Het unieke van de GOW! Proeftuin is met name de schaal. In de Proeftuin kijken we naar complete wijken. Dat is efficiënt, zowel voor gemeenten en corporaties als bouwers en andere uitvoerende partijen. Deze aanpak is makkelijk te kopiëren naar andere wijken in het land. Dat is gunstig, want de opgave in Nederland is zo groot dat we flinke stappen moeten maken.

Een tweede aspect waarin de GOW! Proeftuin uniek is, is de focus op de praktijk. De Proeftuin is geen theoretisch bureauonderzoek, maar legt de nadruk op het bedenken van praktische ideeën die ook echt uitgevoerd kunnen worden. Binnen de GOW! Proeftuin ontwikkelen we concrete wijkplannen waar alle betrokkenen – van gemeenten en bewoners tot woningcorporaties en MKB-bedrijven – echt iets aan hebben. Een uitgangspunt dat past bij Van Wijnen: niet te veel praten, gewoon doen.

Vereniging Circulair Friesland

Vandaar dat Van Wijnen binnen de Proeftuin de samenwerking opzoekt met diverse marktpartijen die samen met Van Wijnen ook in de uitvoering een rol kunnen en willen spelen. Voorbeelden van deze MKB-partners zijn New Horizon, go with the flows, Omrin, Donker Groep, Roelofs Groep en The Imagineers. Deze partijen nemen we liefst zo vroeg mogelijk in het traject mee, zodat ze ruim vóór de uitvoering hun kennis kunnen inbrengen. Zo maken we samen het proces veel efficiënter. Voor veel van onze partners creëert de Proeftuin meer schaal en daarmee kansen om stappen te maken op het gebied van innovatie.

Een belangrijke partner van de GOW! Proeftuin is Vereniging Circulair Friesland. Deze organisatie treedt op als onafhankelijke voorzitter van de GOW! community en speelt een waardevolle rol in het verbinden van de verschillende partijen.

Drie casussen

Binnen de GOW! Proeftuin zijn drie wijken in Friesland en Drenthe aangewezen als casus. Dat zijn Het Eiland in Sneek, De Greiden in Heerenveen en Bargeres in Emmen. Deze wijken zijn uitermate geschikt als casus. Eén reden is dat Wijnen hier al met verschillende partijen samenwerkte. Daarnaast zijn in elk van de drie wijken veel woningen toe aan vernieuwing en is dit dus een uitgelezen kans om de hele wijk aardgasvrij te maken.

In deze wijken zijn we concreet gestart met het ontwikkelen van een wijkgerichte aanpak. We kijken daarbij naar verduurzaming, dus naar het aardgasvrij maken van de wijk. Ook bepalen we het circulariteitspotentieel: welke materialen die vrijkomen bij renovatie of sloop kunnen we hergebruiken als grondstof voor nieuwe bouwmaterialen? Tot slot kijken we naar koppelkansen. Als we toch bezig zijn met verduurzaming, wat kunnen we dan tegelijkertijd doen om ook de leefomgeving fijner te maken? Per wijk werken we nauw samen met onze primaire stakeholders. Denk daarbij aan bewoners (zowel huurders als woningeigenaren), woningcorporaties, gemeenten, energiecoöperaties, nutsbedrijven, waterschappen, MKB-partners en bedrijven in de wijk.

Wijk Het Eiland in Sneek

Een van de casussen is de wijk Het Eiland in Sneek. Hier werkt Van Wijnen al langer samen met woningcorporatie Elkien, die de komende jaren 300 woningen op Het Eiland gaat aanpakken. Grotendeels met sloop/nieuwbouw, deels met woningverbetering. Het wijkplan van gemeente Súdwest-Fryslân bevat plannen om de hele wijk op termijn van het aardgas af te halen en aan te sluiten op een warmtenet. Woningcorporatie Accolade wil haar woningbezit op Het Eiland gereed maken voor aansluiting op het warmtenet. Ook particuliere woningeigenaren zullen  maatregelen moeten nemen, zodat ook zij van het warmtenet gebruik kunnen maken.

Innovatieve fysieke en online informatievoorziening

Een van de concrete producten die de Proeftuin hier al heeft opgeleverd, is een innovatieve combinatie van een fysieke en online informatievoorziening over alle plannen, zowel voor huurders als particuliere woningbezitters. In wijkgebouw ’t Roefke aan de Valkstraat in Sneek is een fysiek bezoekerscentrum ingericht waar de bewoners en andere geïnteresseerden informatie krijgen. Zo is er een maquette gebouwd waarop te zien is waar de sloop/nieuwbouw plaatsvindt en welk renovatiedeel straks wordt aangesloten op het warmtenet. Daarnaast bouwde MKB-partner The Imagineers een digitale omgeving waar dezelfde informatie beschikbaar is, zelfs in VR (Virtual Reality). Deze online omgeving biedt de bewoners van de wijk bovendien adviezen voor concrete verduurzamingsmaatregelen voor hun woning.

Circulaire oogstscan

Een andere waardevolle opbrengst van de GOW! Proeftuin-casus in Sneek is de circulaire oogstscan die we in samenwerking met circulaire sloopaannemer New Horizon hebben uitgevoerd. We onderzochten welke materialen we na sloop van de 300 woningen nieuw leven kunnen inblazen. Er zijn bijvoorbeeld mogelijkheden om beton en cement aan de cementindustrie te leveren, die vervolgens beton levert aan de Fijn-woningfabriek van Van Wijnen. En zo zijn er meer kansen.
Voor woningcorporaties als Elkien en andere partijen is circulariteit een belangrijk thema. Daarom zijn we blij dat er binnen dit subsidietraject ruimte is om dergelijke onderzoeken te doen en zo deze partijen van kennis te kunnen voorzien. Kennis die we overigens graag transparant delen aan derden. Vandaar dat we voorjaar 2022 in samenwerking met New Horizon de workshop Circulariteit bij sloop organiseerden voor geïnteresseerden. Hier gaven we uitleg over de circulaire oogstscan.

Wijk De Greiden in Heerenveen

Een andere casus binnen de GOW! Proeftuin is de wijk De Greiden in Heerenveen. Hier hebben we een nauwe samenwerking met energiecoöperatie Buitengewoon Duurzaam, die is ontstaan uit wijkvereniging Buitengewoon De Greiden. Het doel van Buitengewoon Duurzaam is het verduurzamen van de wijk en bewustwording creëren. Binnen onze Proeftuin zoeken we samen met de coöperatie antwoord op de vraag wat er in de wijk moet gebeuren om woningen van het aardgas af te krijgen. Inmiddels hebben we een technische opname gedaan van 3700 woningen in de wijk. Op basis van de bevindingen ontwikkelen we een digitale ‘menukaart’, met daarop een overzicht van mogelijke verduurzamingsmaatregelen. Het idee is dat bewoners simpelweg hun huis op de kaart zoeken en in één oogopslag zien wat ze kunnen doen. Met deze tool schetsen we zowel scenario’s voor woningcorporaties als voor particuliere woningbezitters. We sluiten hiermee aan bij de bestaande plannen van woningcorporaties.

Koppelkansen zoeken

Daarnaast zijn we in gesprek met de gemeente Heerenveen. We willen uiteraard aansluiten bij de plannen die de gemeente heeft voor de wijk en elkaar versterken. Binnen de GOW! Proeftuin betrekken we in dit verband architectenbureau go with the flows, een bureau dat in brede zin onderzoek doet naar circulariteit in de gebouwde omgeving. Ook hebben we in dit vroege stadium groenbedrijf Donker Groep en ingenieursbureau Roelofs Groep gevraagd om mee te denken over een integrale aanpak van de omgeving. We zoeken dus de eerder genoemde koppelkansen. Als we bijvoorbeeld toch de grond ingaan, kunnen we dan gelijk de riolering aanpakken of een andere voorziening aanleggen?

Wijk Bargeres in Emmen

De jongste GOW! Proeftuin-casus is de wijk Bargeres in Emmen. Voor deze wijk heeft gemeente Emmen een wijkvisie geschreven. GOW! Proeftuin heeft samen met de gemeente en woningcorporatie Domesta de eerste, verkennende gesprekken gevoerd over de vraag hoe Bargeres aardgasvrij kan worden en hoe we met elkaar de wijkvisie van de gemeente kunnen realiseren. Een interessante uitdaging is hier de grootte van de wijk. Er moet veel gebeuren, en waar begin je? Ook hier willen we al in een vroeg stadium zoeken naar koppelkansen. GOW staat niet voor niets voor Gebouwde Omgeving op Wijkniveau: we kijken verder dan alleen gebouwen. Een fijne leefomgeving is minstens zo belangrijk als een duurzame woning. Als we dus waarde kunnen toevoegen aan de omgeving, doen we dat graag.

De GOW! Proeftuin is nu al een bescheiden maar reële doorbraak naar een duurzamere wereld. Dat is de kracht van een transparante en innovatieve samenwerking. De subsidie voor de Proeftuin geldt tot 30 juni 2023. Natuurlijk is dat moment wat Van Wijnen betreft niet het einde van het GOW!-verhaal. We hopen dat er tegen die tijd een sterk netwerk van partijen staat dat enthousiast blijft samenwerken om Nederland aardgasvrij te maken. Zo leveren we met elkaar een bijdrage aan een schonere planeet. Voor vandaag en de generaties na ons!

Bescheiden maar reële doorbraak

Omdat we in de drie wijken in verschillende fasen zijn van de wijkverduurzaming, is de kennis die we hierin opdoen relevant voor vele andere duurzaamheidsprojecten op wijkniveau in heel Nederland. De GOW! Proeftuin is nu al een bescheiden, maar reële doorbraak naar een duurzamere wereld. Dat is de kracht van een transparante en innovatieve samenwerking. We werken aan een sterk netwerk met partijen die ook willen bijdragen aan het aardgasvrij maken van Nederland. Zo leveren we met elkaar een bijdrage aan een schonere planeet. Voor de generatie na ons.