Renovatie en verduurzaming van een zeventiende-eeuws woonhuis in Blokzijl

In mei 2022 startte Van Wijnen Zwolle in opdracht van Vereniging Hendrick de Keyser Monumenten met het restaureren en verduurzamen van een karakteristiek zeventiende-eeuws Rijksmonument aan de Kerkstraat 2 in Blokzijl. Het resultaat is een bijzondere mix: een paar eeuwen geschiedenis in een gasloos, toekomstbestendig woonhuis.

Het monumentale huis werd rond 1666 gebouwd in de oude kern van Blokzijl, in het verlengde van de oude zeedijk. Sinds 1926 is het huis met het aangrenzende, bijbehorende buurpand in eigendom en beheer van Hendrick de Keyser Monumenten, een vereniging die zo’n 440 historische panden in Nederland bezit, beheert en behoudt voor de toekomst.

Cultuurhistorische waarde

“Net als veel huizen met zo’n leeftijd had het huis in Blokzijl geen optimale energieprestatie”, vertelt architect Roos van Oss, teamleider van Team Restauratie van Hendrick de Keyser Monumenten. “Daarnaast waren de keuken en badkamer aan modernisering toe. Recent lieten we asbest uit het huis verwijderen. In onze ogen was dit het moment om ook het interieur te restaureren en het huis te verduurzamen.”

Liefde voor het vak

Voor restauraties van historische panden werkt Hendrick de Keyser Monumenten graag met ERM-gecertificeerde bedrijven (Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg). Na een aanbesteding viel de keuze op Van Wijnen Zwolle. “Voor ons een mooie uitdaging”, zegt projectleider Mark de Haan. “Van Wijnen is sterk in verduurzamen en onze Zwolse vestiging is ook nog eens al jarenlang specialist in restaureren. We hebben volop kennis in huis. Onze medewerkers zijn vakkundig; ze kennen en zien de waarde van dit soort monumentale panden en respecteren de historie ervan. Ze hebben oprecht liefde voor het vak.”

Mark de Haan

Projectleider Van Wijnen

‘Onze medewerkers respecteren de historie’

Bouwhistorisch onderzoek

In het huis en op tekeningen waren geen bouwsporen uit de zeventiende eeuw meer te vinden, zo bleek uit bouwhistorisch onderzoek van de vereniging. “In het huis waren wél elementen uit de negentiende eeuw zichtbaar, zoals Empire-deuren, architraven (deurlijsten) en een doorgang naar het buurpand”, vertelt Roos. “Wij reconstrueren alleen wat we kunnen aantonen. Daarom vroegen we Van Wijnen om het huis in de negentiende-eeuwse structuur te herstellen.” Mark: “Openingen in de wanden die er oorspronkelijk niet in zaten, maakten we dicht. Ook haalden we een trap weg die later was geplaatst. Het buurpand blijft bij het hoofdpand betrokken, zoals in de negentiende eeuw de situatie was.”

Constructie

Na het strippen van het interieur reconstrueerde en herstelde Van Wijnen de plafonds, wanden en vloeren in het huis. “De originele grenenhouten vloer die onder meerdere lagen tevoorschijn kwam, was deels aangetast, dus die delen hebben we zorgvuldig vervangen”, vertelt Mark. ”Ook in de balken en kapconstructie zat deels houtrot. Deze constructies restaureerden we met epoxytechniek.”

Maatwerk

Om de stap naar gasloos te maken, verbeterde Van Wijnen de isolatieschil van het huis. “We isoleerden wanden en vloeren en maakten de voordeur van het buurpand tochtdicht”, vertelt Mark. “Bij wijze van pilot koos Hendrick de Keyser Monumenten voor houtvezelplaten, dampopen en capillair actief natuurlijk isolatiemateriaal. Voordeel van dit dampopen systeem is dat het vochtregulerend werkt.”
Vrijwel alle gevelopeningen zijn voorzien van ‘dubbel glas’ in de vorm van achterzetbeglazing. Mark: “We gebruikten een systeem waarbij de originele schuiframen functioneel blijven. Het huis wordt verder voorzien van een warmtepomp en een PVT-systeem, dat zowel elektriciteit als warmte opwekt.”

Tegeltableau

Het leuke van het werken in een historisch pand is dat het je kan verrassen met bijzondere, verscholen details. Zoals het tegeltableau van zo’n 15 oude tegels, dat achter een wand tevoorschijn kwam. Mark: “Een mooi, oud detail. Op suggestie van Roos kozen we hier voor een kleine sparing in de wand met een luikje ervoor. Zo is het tableau altijd te bewonderen.” Roos: “Voor ons is het belangrijk dat een bouwbedrijf zorgvuldig omgaat met de monumentale waarde van een gebouw. Dat doet Van Wijnen. Na de ontdekking van de tegels stuurden ze direct foto’s door. Niet zo van: wat moeten we hiermee, maar enthousiast: kijk eens wat we vonden! Onze samenwerking verloopt sowieso prettig. Van Wijnen communiceert open en transparant.”

Rust en beleid

Eén van de vaklieden die in het huis in Blokzijl werkte, is restauratietimmerman Roald Boschman. Voor Roald is het duidelijk dat werken in een huis als dit iets van je vraagt. “Je weet dat je oude details met historische waarde kunt tegenkomen. Zoals de tegels die we hier vonden. Dat betekent dat je met rust en beleid werkt en nadenkt voor je iets doet.”

Beschermen en behouden

Voor Van Wijnen is het uitgangspunt bij restauratie om zoveel mogelijk te beschermen en te behouden. “We dekken af wat intact moet blijven, in dit geval bijvoorbeeld de vloer”, licht Mark toe. “Alles wat we demonteren, merken of nummeren we, zodat we weten waar en hoe we het moeten terugplaatsen. En als we iets verwijderen, kijken we naar mogelijkheden voor hergebruik. Zo hebben we planken van een verwijderde kast gebruikt om een wand dicht te maken. Op die manier putten we de aarde niet verder uit.”

Kerkstraat 2 in Blokzijl was al een monument van een huis. En nu is het ook nog eens enorm verbeterd in wooncomfort en duurzaamheid. Helemaal volgens de eisen van nu én straks. En dat met veel respect voor de eeuwenlange historie. “Wat ik mooi vind? Dat de oude vloerdelen en balklagen weer in het zicht zijn”, besluit Roald. “Of zo’n sierlijstje van een vensterbank, deels gemaakt van een vensterbank uit het huis en deels nagemaakt in onze werkplaats. Het is net een puzzeltje dat je opnieuw legt. En dan lijkt het alsof het nooit anders is geweest.”

Het eindresultaat